Eenmaal per jaar worden de nestkasten van vogels schoongemaakt. Een uitgelezen moment om meer te weten te komen over manieren waarop de gebruikers zo’n nestkast benutten. Daarom liep ik begin november mee met de ronde door het Vondelpark, onder begeleiding van parkbeheerder Luis. Hij heeft jarenlange ervaring, en vertelde uitgebreid over de nestkasten en het leven dat zich daarin afspeelt. Zoals het boxspring-matras in enkele nestkasten.

De cijfers

Eerst even de cijfers achter de nestkasten voor vogels. In het Vondelpark hangen 84 kasten, waarvan de meeste een opening hebben van 32 mm, bedoeld voor de koolmezen in het park. Ze zijn ook geschikt voor bonte vliegenvangers en ringmussen, en het zou natuurlijk heel leuk zijn als deze soorten hier zouden gaan broeden, maar die kans is echter miniem. Het park biedt niet de juist biotoop. Op de tweede plek komt de kast met een opening van 28 mm, bedoeld voor de kleinere pimpelmees. Daarnaast hangen er enkele grote kasten voor de bosuil, en kasten met een ovale opening, voor boomklevers en gekraagde roodstaart.

Het grootste deel van de nestkasten was gebruikt. Dat zegt helaas niets over het broedsucces. Het is namelijk niet te zien hoeveel jonge vogels daadwerkelijk zijn uitgevlogen; vaak verwijderen ouders de lege eierschalen zodra de jongen uitkomen. Verder lagen in tien nesten niet-uitgebroede eitjes; oftewel de oudervogels zijn omgekomen oftewel ze hebben het nest verlaten. Dat doen ze bij verstoring of wanneer er niet genoeg voedsel te vinden is in de omgeving. Ook bleef ongeveer 10 % van de nestkasten geheel leeg. Waarschijnlijk omdat een bepaald type kast van binnen te nat werd, of omdat ze dicht bij elkaar hingen, in elkaars territorium.

Opvallend was dat geen enkele nestkast voor boomklevers in gebruikt was genomen. Hebben ze andere natuurlijke nestruimte gevonden of hebben ze het Vondelpark helemaal verlaten? Komend voorjaar nog maar eens goed gaan luisteren.

Vakwerk: boxspring-matras in nestkast

Je vraagt je misschien af waarom zo’n nestkast überhaupt schoongemaakt moet worden; dat gebeurt immers ook niet in de natuur. Toch is dat wel verstandig. Een gebruikt nest zit vaak bomvol parasieten. Daar wordt dus volgend jaar een compleet nieuw nest bovenop gebouwd. En dan zit zo’n nestkast snel vol, zeker als je ziet wat voor een werk ze ervan maken. Het koolmezennest op de hoofdfoto is echt een superdeluxe boxspring-matras van zo’n 10 cm hoog. De onderste laag is opgebouwd uit takjes. Daar bovenop komt een flinke laag strootjes, bladeren en grassen. Uiteindelijk volgt de zachte toplaag, bestaande uit plukjes mos, veertjes en dierenhaar. In het park zijn dat vooral hondenharen, wat negatief uitpakt. Want ze mogen dan wel lekker zacht en warm zijn, maar op die manier belanden ook bestrijdingsmiddelen tegen vlooien en teken in het nest. Met mogelijke gevolgen voor de jonge vogels zonder beschermend verenkleed.

Hieronder links zie je de plukken hondenhaar zitten. Erin ligt ook een zevental niet-uitgebroede eieren. Mogelijk is het nest verstoort, of een oudervogel gegrepen door een kat of andere rover. Die hoeveelheid eitjes is voor een mezennest trouwens niet hoog. Meestal zijn het er 7-13 en soms zelfs wel 15. Kijk maar naar het verlaten nest rechts, hier liggen er 13.

Een nest maken lukt je als jonge vogel niet zomaar. Daar heb je wel wat ervaring voor nodig. Het ene nestje is dan ook van beduidend betere kwaliteit dan de ander. Bij de minder ervaren vogels zijn de lagen dunner en minder vast. Gelukkig houdt een nestkast ook zo’n minder stevig nestje bij elkaar.

Wat takjes en klaar is kees

In vergelijking met de mees, maakt een holenduif zich er maar gemakkelijk vanaf. Gewoon een simpele dunne laag van takken en klaar is kees. Op de foto hieronder links is de open structuur met grote gaten goed te zien. Holenduiven gebruiken naast boomholtes graag bosuilenkasten. Omdat een bosuil vroeg in het jaar broedt, kan de holenduif de kast overnemen nadat jonge bosuilen het nest hebben verlaten. Een soort van ‘wisselwoning’ dus, heel efficiënt. Sowieso geeft een bosuil de voorkeur aan een natuurlijk nest. Daardoor wordt de uilenkast in het Vondelpark elk jaar opnieuw slechts bewoond door de holenduif. Dit jaar met weinig broedsucces; in de kast vonden we, naast een niet-uitgebroed ei, de restanten van 2 jonge duifjes. Hun skeletjes maken nu onderdeel uit van de takkenbodem. Welk drama heeft zich hier afgespeeld?

Hygiëne

Het verschil in hygiëne tussen soorten is trouwens notoir. Een mees houdt het nest schoon als er jongen zijn, door de uitwerpselen in een soort van zakjes af te voeren. In het nest van de holenduif daarentegen leven de jongen bovenop de viezigheid. Dit roept wel vragen op over hun (lage?) vatbaarheid voor parasieten, want een holenduif heeft vaak meerdere legsels per jaar, en als dat een goede broedplek is, bij voorkeur in hetzelfde nest.

Nestkasten worden ook na het broeden gebruikt, namelijk om in te rusten. Dan is een mees veel minder bezig met hygiëne. Op de foto rechts zie je een grote hoeveelheid poepjes van een koolmees. Hij gebruikt het weer lege nest blijkbaar vaak als rustplaats.

Veilige holen

Verrassingen te over tijdens het nestkasten schoonmaken. Want zo’n kast wordt door veel meer dieren bewoond dan waar hij eigenlijk voor bedoeld is. In bijna elk nest vonden we, naast vogelparasieten zoals luizen en mijten, de lege poppen van nachtvlinders. Die kunnen hier blijkbaar zonder gevaar voor eigen leven rustig in ontwikkeling gaan. Hieronder twee vervellingen (plus een spin in de hoek linksonder).

Ook zat er in eentje een kluwen van honderden lieveheersbeestjes, klaar om te gaan overwinteren. Weer een andere kast was gevuld met een enorm nest pissebedden (wat trouwens best een risicovol plekje is, want veel vogels lusten die graag). Vroeger maakte ook wel eens een eekhoorn gebruik van zo’n kast. Dat is helaas verleden tijd, nu de eekhoorn verdwenen is uit het Vondelpark.

Zelfgebouwde nesten

De meeste vogelsoorten zorgen zelf voor een nest, zonder gebruik te maken van nestkasten. Er zijn allerlei vormen en maten en het is zeker interessant om ook daar meer over te weten te komen. Helaas, dat is lastig voor ons als waarnemers, want een nest moet met rust gelaten worden om het broeden niet te verstoren. En ze terugvinden buiten broedtijd is moeilijk omdat ze zo goed verborgen liggen. Soms hebben we geluk en kunnen we deelgenoot worden van het vakmanschap. Zoals toen door de storm een gehele klimop loskwam van de muur en daar dit merelnest in werd gevonden.

Zelf ook een nestkast schoonmaken?

Je kunt elk jaar weer meehelpen in verschillende parken. Houd hun nieuwsbrieven in de gaten. Het is ook een leuke activiteit om samen met (klein)kinderen te doen. Zij mogen de nestjes en niet-uitgebroede eitjes vaak mee naar huis nemen. Let wel op en gebruik handschoenen, want de nesten zitten vaak vol parasieten en de eitjes zijn kleine stinkbommen die gemakkelijk in de hand ontploffen.

Heb je zelf een nestkast hangen in de tuin of op het balkon? Maak deze dan ook schoon in het najaar. Nog geen nestkast en wel plek? Hang deze dan in het najaar op. Dan kunnen toekomstige gebruikers er alvast aan wennen in de winterperiode. Het is dan bovendien een mooi schuilholletje in barre tijden. Kies bij voorkeur voor een kast van houtbeton ipv hout aangezien deze kasten veel langer meegaan. Ook kan de vliegopening niet worden opengehakt door een grote bonte specht (hoewel dat niet voor iedereen een probleem zal zijn 😉